Arts komt niet altijd bij ’s nachts overlijden in verpleeghuis: ‘Blijft u maar naast uw overleden man liggen

Woensdag 16 April 2024

Artikel van Tubantia.nl geschreven door Lilian ten Donkelaar.

Ouderen die in een verpleeghuis overlijden, blijven soms de hele nacht liggen. Ongekoeld, in warme kamers. Dat moet anders, vinden twee Twentse uitvaartbegeleiders. Er moet een arts komen, en er moet gekoeld worden. Anders kan de opbaring heel vervelend worden.

Het is een wat luguber probleem, maar het moet wel worden aangekaart, vinden Natasja Kroese en Heidi Wevers. In 2021 trokken ze aan de bel, maar sindsdien is er niets verbeterd. Het beleid van verpleeghuizen bij bewoners die ’s nachts overlijden, kan soms voor verdriet en frustratie zorgen bij familie, zien de twee uitvaartbegeleiders. „Overleden mensen moeten met respect en liefde worden behandeld. Niet tien uur uur lang blijven liggen op bed.”

Wat is er aan de hand? Als ouderen in een verpleeginstelling overlijden na elf uur ’s avonds en het was niet onverwacht, dan haalt de zorginstelling er soms pas de volgende ochtend een arts bij. Die moet officieel de dood vaststellen. Tot die tijd mag er eigenlijk niemand aan de overledene komen.

Soms pas na tien uur ’s ochtends

Dat betekent dat er misschien pas acht uur later iemand komt. „Maar het komt ook wel eens voor dat er pas na tien uur ’s ochtends een arts komt.” Voor familie kan dat akelig zijn, zeggen Wevers uit Enschede en Kroese uit Borne. Alleen al omdat het veel te lang duurt. Je zit al die tijd met je verdriet en emotie en er gebeurt niets.

Ze geven een schrijnend voorbeeld van een ouder stel. De echtgenoot leed aan dementie, hij werd opgenomen in een verpleeghuis in Enschede. Zij woonde in een aanleunwoning ernaast. Toen zijn einde in zicht was, werd hij naar de woning van zijn vrouw gebracht, om bij haar te kunnen sterven. ’s Nachts rond een uur of twee blies hij zijn laatste adem uit. De arts kwam niet. „Blijft u maar gewoon liggen, kreeg ze te horen. Naast haar man.” Het was een nachtmerrie. „Ze is op een stoel gaan zitten wachten.”

Wassen en aankleden

Zo wil je geen afscheid nemen. Maar wat als familie ook nog de wens had om vader of moeder samen te verzorgen? „Je wilt lief zijn voor de overledene, geven wat hij nodig heeft.” Wassen, aankleden. Haren netjes, nagels lakken. Op een koelplaat. Komt er pas na acht uur een arts, dan kan dit moeilijker worden.

Want daar zit het tweede probleem: het is warm in verpleeghuizen. „Als je een kipfilet koopt, leg je die toch ook in de koelkast?” De dood doet iets met een lichaam. Het wordt koud, en stijf. Wassen en aankleden wordt lastiger en misschien onprettiger voor familie. Er kunnen verkleuringen ontstaan. Ontbinding zet sneller in als er niet vlot gekoeld wordt. „Als je de mond niet dicht doet en ontsmet, en het lichaam ligt de hele nacht in 23 graden…” Wevers trekt veelbetekenend een wenkbrauw op.

‘Zo is ons protocol’

Dat maakt het afscheid dubbel verdrietig, en soms traumatisch. Al dat extra verdriet is niet nodig, want familie heeft het recht om te vragen om een arts. Het verpleeghuis mag het niet weigeren. Maar dan moet je dat wel weten. Familie wordt vooraf lang niet altijd op de hoogte gebracht van die mogelijkheid, zeggen Kroese en Wevers. Als ze er dan ‘s nachts om vragen, krijgen ze te horen: ‘er komt geen arts want zo is ons protocol’.

Ook bij de zorginstel­ling waar mijn moeder woont, wilden ze in eerste instantie ’s nachts niet bellen (‘Zo ging het nou eenmaal’). Nu is het wel geregeld️. Staat nu in het dossier. Of ik wil helpen aankleden weet ik nog niet, maar ik wil in ieder geval de keus hebben en dat op dat moment kunnen beslissen
-Reactie op de facebookpagina van uitvaartbegeleidster Heidi Wevers

Zorgmedewerkers kunnen er ook niets aan doen, onderstrepen Kroese en Wevers. Zij krijgen hun instructies van hun leidinggevenden, en die moeten ze opvolgen. Ook als het niet klopt. Gelukkig zijn er veel zorgmedewerkers die de blijf-eraf-regel aan hun laars lappen, weten de twee uitvaartbegeleiders. Die leggen de overledene zorgzaam netjes recht in bed, leggen een opgerold handdoekje onder de kin. De overledene zomaar laten liggen, kunnen ze niet over hun hart verkrijgen.

Onverwacht of verwacht overlijden?

Geen arts bellen ’s nachts geldt alleen als het overlijden al verwacht werd. Bij een onverwachte dood wordt wel altijd een arts gebeld. Wat precies het verschil is tussen verwacht en onverwacht is vaag. Net als het nachtprotocol hebben verpleeghuizen dit zelf afgesproken. De wet zegt er niets over.

Mijn schoonmoe­der heeft ook in een warme kamer gelegen, ze hadden ze wel de laatste zorg gegeven, maar dat mag volgens mij nog niet. Ze mochten haar niet op een koelplaat leggen, echt vies de volgende dag

-Reactie op de facebookpagina van uitvaartbegeleidster Heidi Wevers

Het gaat een beetje om het moment dat het verpleeghuis de familie inlicht: het duurt waarschijnlijk niet meer zo lang. Dat is volgens Kroese en Wevers ook het moment dat het verpleeghuis hoort te zeggen: u kunt bij ’s nachts overlijden om een arts vragen als u dat wilt. En u kunt ’s nachts direct alles in gang zetten, zoals u dat fijn vindt.

Praten over het laatste stukje

„Dat is het moment waarop met familie gepraat wordt over over het laatste stukje. Over de keuze voor palliatieve sedatie, of stoppen met eten en drinken. In dat gesprek moet je ook meenemen wat er ’s nachts gebeurt. Want je kunt pas kiezen wat je wilt als je alle mogelijkheden kent.” En dat gebeurt volgens de twee dus niet altijd.

Als familie het niet erg vindt dat vader of moeder pas ’s ochtends kan worden verzorgd, dan hoeft de arts niet te komen. Maar vaak wil familie helemaal niet wachten. „Als een arts snel komt, dan kun je de overledene warm verzorgen. Je kunt direct de uitvaartbegeleider bellen, ook ’s nachts. Verpleeghuizen zeggen vaak: die komt niet ’s nachts, maar dat is niet waar.”

Van het kastje naar de muur

Maar soms weet familie dus van niks. Of het dienstdoende nachthoofd weigert toch een arts te bellen. Bij welke verpleeghuizen gaat dit zo? De een erger dan de ander, maar het gaat overal mis. Ze hebben voorbeelden te over. Kroese en Wevers praten al sinds 2021 met alle zorginstellingen, maar er is nog niet veel veranderd, zeggen ze. „Familie moet van tevoren de keuze hebben. Je moet ze vertellen wat er mogelijk is en wat de consequenties zijn”, zegt Wevers. „Wij proberen dat te vertellen, maar we worden van het kastje naar de muur gestuurd. Als antwoord krijg ik dan: het is lastig om dat in de organisatie te laten landen. Ik zeg, met welke postduif benader jij je mensen dan, dat daar ruim drie jaar voor nodig is?”

Mijn schoonmoe­der woonde in een instelling en is overleden rond midder­nacht. Wij stonden erop dat er een arts kwam. De verpleeg­kun­di­ge belde er achteraan. De arts weigerde te komen. Schouwen wordt niet in de nacht gedaan, kregen wij te horen. Het was bloedheet en mijn schoonmoe­der heeft daar de hele nacht gelegen. Heb hier een klacht over ingediend. Weken later kregen we bericht dat ze ‘misschien’ gingen kijken hoe ze hier in de toekomst mee om moesten gaan. Dit is het allerlaat­ste wat familie er nog bij kan hebben na een overlijden
-Reactie op de facebookpagina van uitvaartbegeleidster Heidi Wevers

De beste oplossing, vinden de twee, is om het zelf vooraf te regelen. Zoals eigenlijk geldt voor alles rondom de dood: denk erover na voordat het te laat is. „Onderneem zelf actie en laat het alvast vastleggen in het dossier, als een dierbare in een zorginstelling zit. Dat je wilt dat er een arts komt.”

Reacties van zorginstellingen:

De verhalen uit de praktijk en de reacties op de facebookpagina van de uitvaartbegeleidsters, contrasteren nogal met de reacties van de zes Twentse zorginstellingen die om een reactie is gevraagd.

Ze ontkennen alle dat overledenen tegen de wil van de familie de hele nacht in hun kamer liggen omdat er geen arts komt. In alle gevallen stellen de zorginstellingen dat familie wel degelijk vooraf op de hoogte wordt gebracht van die mogelijkheid.

TriviumMeulenbeltZorg laat weten dat bij TMZ voordat er een arts is geweest toch alvast begonnen worden met de laatste zorg, ook al mag dat formeel niet. Dat zijn dingen als infusen en katheters verwijderen of andere kleding aandoen.

Volgens CarintReggeland komt er ’s nachts een arts ‘als de familie dat vraagt’, aldus de woordvoerder. Dit zou standaard vooraf met familie besproken worden en dat is onderdeel van het protocol. Dat protocol is deze week nog eens opnieuw onder de aandacht gebracht van het personeel.

Liberein, Manna, De Posten en Livio sturen een gezamenlijke reactie. Bij een overlijden ’s nachts wordt de algemene verpleeghuisrichtlijn gevolgd: ‘Deze houdt in dat bij verwacht overlijden, met schouwen mag worden gewacht tot de volgende morgen’. Maar ook hier wordt altijd vooraf met familie gesproken over wat zij zou willen. ‘Als het overlijden ’s nachts plaatsvindt, wordt ook dan in overleg gekeken of een arts kan komen’.

Alle medewerkers weten daarvan en de afspraken worden vastgelegd in het dossier, aldus de zorginstellingen. ‘Dit is altijd maatwerk, afgestemd op de situatie en de wensen van de familie’. Alle zorginstellingen wijzen erop dat het door een tekort aan artsen of een spoedgeval elders kan zijn dat er niet op korte termijn een arts beschikbaar is.

Zorginstelling Liberein laat weten dat er ‘in principe altijd’ gehoor wordt gegeven aan de wens om ’s nachts een arts te laten komen om de dood vast te stellen.

Mijn man overleed om 00.05 uur in mijn bijzijn. De schouwarts weigerde te komen, ik moest wachten tot de volgende ochtend. Geen koeling, ik moest het raam maar openzetten. Alle zorg zelf moeten doen, geen hulp, drama met zijn mond dichthou­den enzovoort. Ruim twee uur boos en veel onmacht tot uiteinde­lijk toch de arts kwam nadat we dreigden de politie te bellen. Maar wat een verdriet heeft dit gegeven, ik ben er nog aangedaan van om na het overlijden in zo’n negatieve sfeer te komen. Dit moet zeker veranderen en zou niet mogen
-Reactie op de facebookpagina van uitvaartbegeleidster Heidi Wevers

Lilian ten Donkelaar 16-04-25,